Znani powstańcy warszawscy. Smutny los dzieci przedwojennych gwiazd

W Powstaniu Warszawskim zginęli m.in. poeci Krzysztof Kamil Baczyński (1921-1944) ps. Krzyś i Józef Szczepański (1922-1944) ps. Ziutek z batalionu "Parasol", Tadeusz Gajcy (1922-1944) ps. Topór i Zdzisław Stroiński (1921-1944) ps. Marek Chmura, a także etnografka Krystyna Krahelska - twarz Syreny warszawskiej, autorka słów "Hej chłopcy bagnet na broń", synowie profesora Uniwersytetu Warszawskiego Gustawa Wuttke - Jan (1921-1944) i Tadeusz (1923-1944), bracia Andrzej "Morro" (1923-1944) i Jan "Bonawentura" (1925-1944) Romoccy - synowie posła na Sejm II RP Pawła Romockiego, czy też kuzyni stryjeczni gen. Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego - Andrzej (1922-1944) i Marek (1924-1944) Długoszowscy. Ich groby znajdują się na Powązkach Wojskowych. W Powstaniu zginęła także żona Baczyńskiego - Barbara z Drapczyńskich (1922-1944), która była wówczas w ciąży oraz żona i szwagierka Tadeusza Wuttke - Irena (1920-1944) i Maria (1924-1944) Kowalskie.

Śmierć ponosiły wówczas niemal całe rodziny. W walkach ginęły rodzeństwa, m.in. siostry bliźniaczki Halina "Lola" i Irena "Irena" Grotowskie (1921-1944), bliźniaczy Marian "Zapiewajło" i Zdzisław "Seta" Buczyńscy (1921-1944) z batalionu "Parasol oraz bracia Zdzisław "Larisa" i Wiesław Wielgomas "Czarny" (1924-1944) z batalionu "Bałtyk", których matka Helena, była sanitariuszką "Bakcyla" w szpitalu Maltańskim. W Powstaniu chciała odkupić swoje winy. W czasie okupacji pracowała dla hitlerowskich gadzinówek i wystawiała przedstawienia, w których brała udział jako aktorka. Przed wojną pracowała także jako dziennikarka w łódzkim tygodniku "Wolna Myśl, Wolne Żarty" zawierającym treści erotyczne.

Ewa Matuszewska ps. Mewa miała 25 lat. Zginęła 26 września rozstrzelana przez Niemców w budynku przy alei Niepodległości 117/119. Pełniła funkcję kierowniczki sanitariatu w pułku "Baszta". Była również zastępczynią ppor. K. Grzybowskiego "Misiewicza", lekarza kompanii O-2 batalionu "Olza". Prywatnie była córką Ignacego Matuszewskiego (1891-1946, Powązki Wojskowe), przedwojennego ministra skarbu, który razem ze swoją drugą żoną, mistrzynią olimpijską w rzucie dyskiem (Amsterdam 1928), Haliną Konopacką (1900-1989, Cmentarz Bródnowski) wywiózł ciężarówkami złoto z Banku Polskiego do Rumunii, a następnie do Francji. Jej matka, pisarka Stanisława Kuszelewska-Rayska była także żoną generała Ludomiła Rayskiego (1892-1977), dowódcy lotnictwa w latach 1926–1939, z którym po wojnie żyła na emigracji w Londynie aż do śmierci w 1966 roku. Pochowani są na cmentarzu South Ealing w Londynie.

Ewa Matuszewska była odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami i Krzyżem Walecznych, a także pośmiertnie Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari. Pochowana na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w kwaterze żołnierzy batalionu "Parasol".

Krystyna Wańkowicz ps. "Anna", "Hanna". Miała niespełna 25 lat. Poległa 6 sierpnia podczas walk w rejonie cmentarza kalwińskiego na Woli. Była sanitariuszką w batalionie "Parasol Armii Krajowej", łączniczką kolejno Stanisława Leopolda ps. "Rafał" – dowódcy kompanii w tymże batalionie oraz Janusza Brochwicza-Lewińskiego "Gryfa". Jej młodsza siostra, Marta Erdman tuż przed wybuchem II wojny światowej wyjechała na studia do Szwajcarii. Zamieszkała w USA gdzie zmarła w 1982 roku.

Wielokrotnie wspominana w książkach swojego ojca, pisarza Melchiora Wańkowicza m.in. w powieści "Ziele na kraterze". W 1993 listy ojca i córki zostały wydane w publikacji pt. Melchior i Krystyna Wańkowiczowie: Korespondencja. Miejsca pochowania Krystyny Wańkowicz nigdy nie odnaleziono.

Stefan Roman Jerzy Kopczyński (1926–1944) ps. Schmidt, żołnierz (kapral podchorąży) Grupy Bojowej "Krybar", poległ 1 września na ul. Siennej. Jego matką była Loda Niemirzanka (1906-1984, Londyn), przedwojenna aktorka, gwiazda filmu "Ada! To nie wypada!". Pochowani są razem na Powązkach Wojskowych.

Znane aktorki w Powstaniu to m.in: Alina Janowska (1923-2017) ps. Alina, łączniczka w batalionie "Kiliński" - 8. kompania (włączona 3.08.1944 - dawny Kedyw "Kolegium C") - III pluton kpr. pchor. "Różyca" (Jerzy Rusecki). Pochowana na Powązkach Wojskowych z mężem, szermierzem i architektem Wojciechem Zabłockim. Danuta Szaflarska (1915-2017) ps. "Młynarzówna". Oddział VI BiP (Biuro Informacji i Propagandy) - łączniczka (adiutantka) Jana Ciecierskiego ps. "Rosień". Pochowana na Powązkach Wojskowych. Irena Kwiatkowska (1912-2011) ps. Katarzyna - łączniczka VI Oddział BiP (Biuro Informacji i Propagandy). Pochowana na Starych Powązkach.

Bronisław Robert "Bob" Lewandowski (1920-1986) – dziennikarz, aktor i działacz polonijny mieszkający w Chicago. W młodości walczył w Powstaniu Warszawskim w zgrupowaniu Żywiciel i ułożył słowa Marszu Żoliborza. Najbardziej znany z roli adwokata Września w Kochaj albo rzuć, ostatniej części trylogii o Kargulu i Pawlaku. Zmarł na zawał serca i został pochowany na cmentarzu św. Wojciecha w Niles.

Zenon Wiktorczyk (1918-1997) - polski konferansjer, satyryk, dziennikarz i aktor. Brał udział w kampanii wrześniowej i powstaniu warszawskim. Dowodził kompanią w batalionie Bełt. Więzień obozów jenieckich. Po wojnie pracował jako artysta estradowy. Założył Teatr Buffo i kabaret Szpak. Gospodarz Podwieczorku przy mikrofonie w Polskim Radiu. Najbardziej znany jako prezes Złotnicki z "Misia" Stanisława Barei. Pochowany na Starych Powązkach.

Zdzisław Maklakiewicz ps. Hanzen (1927-1977) - batalion "Kiliński" - 7. kompania motorowa "Iskra". Po upadku Powstania dostał się do niewoli – przebywał w obozie jenieckim Markt Pongau. Zmarł w wyniku obrażeń, prawdopodobnie pobity przez milicję w okolicach Hotelu Europejskiego. Niedługo przed śmiercią zagrał jedną z najlepszych ról w swoim życiu – nauczyciela tańca w "Polskich drogach". Pochowany na Starych Powązkach. Po wojnie wysnuł teorię tzw. dwóch bram. - Trzeciego dnia powstania idę z kumplem ulicą, a tu nagle jak nie trzaśnie bomba. Prysnęliśmy do dwóch bram, w dwie różne strony. Dziś kumpel jest wiceministrem, a ja drugorzędnym aktorem. I to dlatego, że ja wpadłem do bramy z kobietami i dziećmi, a kumpel do tej, w której stali chłopcy z Armii Ludowej - żartował po latach słynny "Maklak".

Ponadto w Powstaniu Warszawskim walczyli także znani aktorzy jak: Leon Niemczyk (1923-2006, Stary Cmentarz w Łodzi), Henryk Hunko (1924-1985, Cmentarz Osobowicki we Wrocławiu), Leszek Herdegen (1929-1980, Cmentarz Rakowicki w Krakowie), Andrzej Łapicki (1924-2012, Stare Powązki), czy też Tadeusz Fijewski ps. Kotek (1911-1978, Stare Powązki) - "brygada teatralna" Leona Schillera, którego rodzeństwo oraz jego siostry - Basia ps. Puk (1919-2005, Stare Powązki) i Maria (1917-2005, Stare Powązki) ps. Mery - zgrupowanie Konrad oraz brat, Zbigniew "Poker" (1923-1950, Cmentarz Bródnowski).

Powstanie Warszawskie przeżyli także: prezenter TVP Eugeniusz Pach ps. Kicia (1929-2016, Cmentarz Bródnowski) – batalion Kiliński, aktor Adam Pawlikowski (1925-1976, Stare Powązki) ps. Noga – batalion Bałtyk, dziennikarz Olgierd Budrewicz (1923-2011, Stare Powązki) ps. Konrad - zgrupowanie Żmija, reżyser Andrzej Munk "Mateusz" (1921-1961, Powązki Wojskowe) – zgrupowanie Żyrafa, aktorka Małgorzata Lorentowicz "Duda" (1927-2005) – sanitariuszka Obwodu Radwan i jej mąż, aktor Tadeusz Janczar (1926-1997, Stare Powązki), aktorka Maria Gorczyńska (1899-1959, Stare Powązki) – łączniczka zgrupowania "Bartkiewicz" , aktor Tadeusz Kosudarski "Kusy" (1922-1972, Powązki Wojskowe) – kompania "Maciek" - batalion "Zośka", Witold Kałuski "Sylwek" (1922-1991, Stare Powązki) – batalion "Golski", aktor Mieczysław Loretz-Milecki (1907-1988, Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie) ps. "Kostka" - batalion "Iwo" - "Ostoja", rysownik Henryk Jerzy Chmielewski (1923-2021, Cmentarz Bródnowski), ps. "Papcio Chmiel"- 7 pułku piechoty AK "Garłuch", czy też piosenkarz Tadeusz Miller (1915-1947, zginął w wypadku motocykla, Cmentarz Centralny w Szczecinie).

Walczyło ich ok. 800, z czego zginęło 120. Oto ci najbardziej znani.

Henryk Leliwa-Roycewicz (1898-1990) - pułkownik Wojska Polskiego, dowódca batalionu "Kiliński" podczas powstania warszawskiego, z którym zdobył budynek PAST-y, medalista olimpijski w jeździectwie (drużynowo WKKW w Berlinie w 1936). Był teściem aktorki Ewy Lemańskiej (Maryny z "Janosika"). Pochowany na Powązkach Wojskowych.

Wśród powstańców warszawskich znaleźli się także brązowi drużynowi medaliści w szermierce z Igrzysk Olimpijskich w Paryżu (1924) i Amsterdamie (1928) - Tadeusz Friedrich i Adam Papée (brat Kazimierza Papée, ambasadora RP przy Stolicy Apostolskiej), czy też brązowy medalista w wioślarstwie z Los Angeles (1932) Jerzy Ustupski i brązowa medalistka w rzucie oszczepem z Berlina (1936) Maria Kwaśniewska-Maleszewska.

Eugeniusz Lokajski (1908-1944) ps. Brok - lekkoatleta, olimpijczyk, fotograf amator, podporucznik piechoty rezerwy Wojska Polskiego II RP, porucznik Armii Krajowej. Zajął 7. miejsce na IO w Berlinie w rzucie oszczepem. Z powodzeniem uprawiał także skok wzwyż. Miał siostrę Zofię Lokajską-Domańską (1911–2009, ps. "Zocha") i brata Józefa (1920–1943, ps. "Grot") także oszczepnika i żołnierza AK. Zginął 25 września pod gruzami budynku przy ul. Marszałkowskiej 129, był dowódcą II plutonu w kompanii "Koszta". Pochowany na Starych Powązkach.

Henryk Szlązak (1913-1944) - zapaśnik, olimpijczyk z Berlina. Zginął 30 września na ulicy Krasińskiego róg Kaniowskiej, tuż przed próbą przedostania się przez Wisłę do oddziałów polskich Armii Ludowej stacjonujących na Pradze.

Żeglarz Janusz "Supełek" Zalewski (1903-1944) był członkiem załogi, która regaty na igrzyskach w Berlinie w klasie "6 metrów" zakończyła na 11. miejscu (jacht "Danuta". Podczas wojny brał udział w wielu akcjach Kedywu na terenie Warszawy. Już w pierwszych dniach powstania podczas ataku na niemieckie magazyny mocno oberwał odłamkami. Przetransportowano go do szpitala na Woli i tam został rozstrzelany 6 sierpnia przez Niemców w masowej egzekucji.

Znane ofiary Powstania Warszawskiego:

Józef Orwid (1891-1944) właśc. Józef Kotschy – aktor, zginął 13 sierpnia w wyniku eksplozji niemieckiego czołgu pułapki na ulicy Kilińskiego. Śmierć poniosło wówczas 300 powstańców i cywilów.

Mariusz Maszyński (1988-1944) – aktor znany z "Pana Tadeusza", "Strasznego dworu" i "Każdemu wolno kochać". Zginął w 6 sierpnia podczas powstania warszawskiego. Został rozstrzelany wraz z żoną i siostrami przez członków RONA na warszawskiej Ochocie, gdzie mieszkał. Symbolicznie pochowany w grobie rodzinnym na Starych Powązkach. Był bratem Juliana Krzewińskiego, aktora i śpiewaka oraz malarek Stanisławy i Haliny. Jego ojciec Piotr Maszyński był kompozytorem.

Maria Przybyłko-Potocka (1873-1944) - aktorka. Zmarła 30 sierpnia przygnieciona drzwiami po eksplozji we własnym mieszkaniu. Została pochowana w Alei Zasłużonych na Starych Powązkach w Warszawie.

Zbigniew Rakowiecki (1913-1944) – aktor zaliczany do amantów przedwojennego kina. Zagrał w takich filmach jak "Włóczęgi" i "Fredek uszczęśliwia świat". Jego żoną była aktorka Karolina Lubieńska (1905-1991, Stare Powązki), z którą zagrał w ""Dziejach grzechu. Został rozstrzelany 5 sierpnia przez rosyjskich żołnierzy z Brygady SS "RONA" przy ul. Radomskiej 14. Pochowany w zbiorowej mogile na Cmentarzu Powstańców Warszawskich na Woli.

Maria Kaupe-Ostrowska ps. Krystyna (1907-1944) – śpiewaczka Opery Buffo, zagrała w filmie "Rapsodia Bałtyku". Łączniczka obwodu "Żywiciel". Zginęła 28 września od kuli strzelca wyborowego. Pochowana na Starych Powązkach.

Lili Zielińska, właśc. Stanisława Alicja Zielińska (1904-1944) - aktorka, żona reżysera Tadeusza Samuela Chrzanowskiego. Zginęła jako ofiara cywilna 4 sierpnia podczas "Rzezi Woli", zamordowana prawdopodobnie przez żołnierzy RONA. Jej symboliczny grób znajduje się na Starych Powązkach.

Franciszek Brodniewicz (1892-1944) - aktor. W swoim mieszkaniu ukrywał Żydówkę Rachelę Adler, która dzięki temu przeżyła wojnę[1]. Pomógł w ucieczce sąsiadowi ściganemu przez Gestapo. Zmarł podczas powstania warszawskiego w swoim mieszkaniu przy ulicy Złotej 73, na skutek nieleczonej choroby wieńcowej, która wywołała zawał serca po tym, jak w podwórzu kamienicy wybuchła bomba lotnicza. Został pochowany przy swoim domu, a po ekshumacji na cmentarzu Bródnowskim

Stefan Czyżewski (1901-1944) ps. Kajtek - dziadek dziennikarki Kingi Rusin. Jako starszy sierżant brał udział w kampanii wrześniowej. W Powstaniu Warszawskim walczył na odcinku taktycznym "Zagończyk" Zginął 8 sierpnia, został ciężko ranny w rejonie gmachu PAST-y. Zmarł w szpitalu polowym przy ul. Śliskiej 51. Pochowany na Cmentarzu Powstańców Warszawy. Pośmiertnie awansowany na porucznika. Synem Stefana jest Bohdan Czyżewski, znany piosenkarz były mąż Danuty Rinn (piosenkarka była matką chrzestną Kingi).

Julian Opania (1904-1944) ps. Zych - ojciec aktora Mariana Opanii. Był leśnikiem, porucznikiem WP i AK. Zginął w czasie Powstania Warszawskiego. Podczas kampanii wrześniowej był dowódcą kompanii 15 Pułku Piechoty "Wilków". Należał do batalionu "Olza" wchodzącego w skład pułku "Baszta". Zmarł 25 września 1944 wskutek upływu krwi, śmiertelnie postrzelony podczas przebiegania przez ulicę Krasickiego. Początkowo pochowany w Parku Dreszera. Po ekshumacji pochowany w kwaterach powstańczych pułku Baszta na Powązkach Wojskowych. Praktycznie nie znał swojego syna Mariana, który urodził się w 1943 roku. Pośmiertnie odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami oraz Warszawskim Krzyżem Powstańczym. Jest patronem jednej z puławskich ulic. Jego żona Jadwiga w czasie wojny była więziona na Zamku w Lublinie. Starszym bratem Juliana Opanii był Wojciech Opania (1938-2014), architekt, rzeźbiarz i wykładowca akademicki, pochowany na cmentarzu centralnym w Gliwicach.

Powstańcem był także fotograf Stanisław Sommer (1923-2002) ps. "Makina", kapral podchorążym zgrupowania "Radosław" - batalion "Czata 49", ojciec dziennikarki Karoliny Korwin-Piotrowskiej. Pochowany w zbiorowym grobie na Powązkach Wojskowych.

Poeta i bard Stanisław Staszewski (1925-1973) ps. Szary walczył w zgrupowaniu 666. Prywatnie był ojcem Kazika Staszewskiego, lidera Kultu. Pochowany jest na Cmentarzu Bródnowskim.

Andrzej Zawadzki (1920-1997) ps. Andrzejewski - zgrupowanie "Radosław" - batalion "Pięść" - 1. kompania "Zemsta" - III pluton - dowódca. W tej samej kompanii walczył także jego ojciec Felicjan (1893-1965) ps. Fez. Był ojcem aktorki Magdaleny Zawadzkiej. Pochowani są na Cmentarzu Bródnowskim.

płk Jan Szypowski ps. Leśnik (1889-1950) - współzałożyciel Centralnego Okręgu Przemysłowego, szef uzbrojenia AK, twórca podziemnego przemysłu zbrojeniowego, dowódca Zgrupowania Bojowego "Leśnik" w powstaniu warszawskim, kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari. Jego żoną była Maria Szypowska, nauczycielka języka francuskiego w Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Batorego. Pochowany na Powązkach Wojskowych. Był pradziadkiem Conrado Moreno, uczestnika programu "Europa da się lubić".