Polacy mu wybaczyli? Adolf Dymsza i jego wojenne tajemnice

7 kwietnia 2025 roku przypada 125. rocznica urodzin Adolfa Dymszy — jednego z najpopularniejszych aktorów przedwojennej Polski. Komik, który przez lata rozbawiał tłumy, do dziś pozostaje postacią budzącą skrajne emocje. Choć miliony widzów darzyły go ogromną sympatią, jego decyzje w czasach niemieckiej okupacji rzucają cień na bogaty dorobek artystyczny.

Polacy mu wybaczyli? Adolf Dymsza i jego wojenne tajemnice125. rocznica urodzin Adolfa Dymszy. Był gwiazdą, ale okupacja zmieniła wszystko
Źródło zdjęć: © PAP
Danuta Pałęga
81

Adolf Dymsza, nazywany przez wielu "królem polskiej komedii", był prawdziwą gwiazdą międzywojnia. Jego role w popularnych filmach takich jak "Paweł i Gaweł", "Robert i Bertrand" czy "Sportowiec mimo woli" przynosiły mu nie tylko sławę, ale i status uwielbianego przez publiczność artysty.

Naturalny talent do komedii, wyrazista mimika i błyskotliwe dialogi sprawiały, że Dymsza stał się niekwestionowaną ikoną ówczesnego kina. Rok 1935 nazwano nawet "rokiem Dymszy" ze względu na ogromny sukces filmów z jego udziałem, które przyniosły ogromne zyski.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Karolina Gorczyca o swoim sekretnym ślubie. Jak czuje się w roli żony?

Trudne wybory w czasie wojny

Gdy wybuchła II wojna światowa, życie aktora — podobnie jak wielu innych artystów — dramatycznie się zmieniło. W obliczu brutalnej okupacji niemieckiej wielu aktorów zostało postawionych przed trudnymi decyzjami. Dymsza nie odmówił występów w teatrach jawnych, które funkcjonowały za zgodą okupanta, jednak wbrew zakazowi ZASP-u.

Choć nie podjął bezpośredniej współpracy z propagandą, sama obecność na scenach kontrolowanych przez Niemców była już dla wielu moralnie dwuznaczna. Aktor został oskarżony o bycie volksdeutschem i kolaborację z nazistami. Nawet mimo uratowania kolegi Czesława Skonecznego z rąk gestapo, piętno zdrajcy pozostało na jego nazwisku.

Październik 1932. Teatr Banda w Warszawie. Od lewej: Tadeusz Olsza, Loda Halama, Fryderyk Jarossy, Władysław Dan-Daniłowski, Hanka Ordonówna, fiński lekkoatleta Volmari Iso-Hollo, Zula Pogorzelska, lekkoatleta Janusz Kusociński, Adolf Dymsza, zawodnik "Warszawianki" Stefan Korngold, Ludwik Lawiński, Stefania Górska
Październik 1932. Teatr Banda w Warszawie. Od lewej: Tadeusz Olsza, Loda Halama, Fryderyk Jarossy, Władysław Dan-Daniłowski, Hanka Ordonówna, fiński lekkoatleta Volmari Iso-Hollo, Zula Pogorzelska, lekkoatleta Janusz Kusociński, Adolf Dymsza, zawodnik "Warszawianki" Stefan Korngold, Ludwik Lawiński, Stefania Górska © NAC
Październik 1936. Teatr "Cyrulik Warszawski". Od lewej: Michał Znicz, Janina Brochwiczówna i Adolf Dymsza
Październik 1936. Teatr "Cyrulik Warszawski". Od lewej: Michał Znicz, Janina Brochwiczówna i Adolf Dymsza © NAC

Chciał uniknąć koszmaru, ale zapłacił cenę

Warto podkreślić, że sytuacja artystów w okupowanej Polsce była skrajnie trudna. Aktorzy, jak wielu innych obywateli, szukali sposobów na przetrwanie, często balansując na cienkiej linie pomiędzy przymusem a wyborem.

W przypadku Dymszy występy w teatrach były próbą utrzymania się przy życiu i ochrony rodziny przed represjami. Mówiło się, że stracił przed wojną kilkoro dzieci i bał się, że okupanci zabiją jego córki.

Warszawa, maj 1939. Adolf Dymsza z żoną Zofią i córkami w samochodzie Lancia Farina
Warszawa, maj 1939. Adolf Dymsza z żoną Zofią i córkami w samochodzie Lancia Farina © Wikimedia Commons

Po wojnie nie uniknął krytyki. ZASP ukarał aktora zakazem występów w warszawskich teatrach przez pięć lat. Musiał też przekazywać 15 proc. swoich honorariów na Dom Aktora w Skolimowie. Przez pewien czas jego nazwisko na afiszach zastępowano trzema gwiazdkami.

Ostatnie lata życia Adolfa Dymszy

Jak podaje Karolina Prewęcka w książce "Bohdan Łazuka. Przypuszczam, że wątpię", pod koniec życia Adolf Dymsza cierpiał na wadę słuchu oraz prawdopodobnie na chorobę Alzheimera. Ostatnie dwa lata życia aktor spędził w Domu Opieki Społecznej w Górze Kalwarii.

Zmarł po ciężkiej chorobie 20 sierpnia 1975 roku. Został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Nagrobek Adolfa Dymszy na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie
Nagrobek Adolfa Dymszy na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie © Wikimedia

Wybrane dla Ciebie

Komentują decyzję Jarusia z "Chłopaków do wzięcia". Nie wszyscy mu wierzą
Komentują decyzję Jarusia z "Chłopaków do wzięcia". Nie wszyscy mu wierzą
Film "Sara" ma 28 lat. Włodarczyk o scenach, które wstrząsnęły Polską
Film "Sara" ma 28 lat. Włodarczyk o scenach, które wstrząsnęły Polską
Wielki powrót hitu TVN. Nowy duet prowadzących zaskakuje
Wielki powrót hitu TVN. Nowy duet prowadzących zaskakuje
Agnieszka z "Rolnik szuka żony" wzięła ślub. Dawna rywalka pokazała jej suknię
Agnieszka z "Rolnik szuka żony" wzięła ślub. Dawna rywalka pokazała jej suknię
Prezenterka TVN24 grała w "Plebanii". Teraz śmieją się niej w pracy
Prezenterka TVN24 grała w "Plebanii". Teraz śmieją się niej w pracy
Daria Zawiałow robi prawo jazdy. Fani w 20 minut spełnili jej prośbę
Daria Zawiałow robi prawo jazdy. Fani w 20 minut spełnili jej prośbę
Gwiazda "Klanu" tak weszła do jeziora. Zareagowała na polityczny atak
Gwiazda "Klanu" tak weszła do jeziora. Zareagowała na polityczny atak
Krzyżówka o treningu. Wiesz, jak dojść do perfekcji?
Krzyżówka o treningu. Wiesz, jak dojść do perfekcji?
Irlandzki raper oskarżony o wspieranie Hezbollahu. Kontrowersyjne oświadczenie
Irlandzki raper oskarżony o wspieranie Hezbollahu. Kontrowersyjne oświadczenie
Co wiesz o pracy dróżnika? Sprawdź wiedzę w wymagającej krzyżówce
Co wiesz o pracy dróżnika? Sprawdź wiedzę w wymagającej krzyżówce
Rozwiąż krzyżówkę o ochronie głowy. Ile o tym wiesz?
Rozwiąż krzyżówkę o ochronie głowy. Ile o tym wiesz?
Rozwiąż krzyżówkę o konsultancie zewnętrznym. Ile wiesz o jego pracy?
Rozwiąż krzyżówkę o konsultancie zewnętrznym. Ile wiesz o jego pracy?